اامام رضا (ع ) برای فروردین ماه توصیه های بهداشتی و تغذیه ای مهم داشته و باید ها و نباید های مخصوص این ماه را متذکر شده اند . چهار فصل سال را اگر یک موجود زنده فرض کنیم پائیز و زمستان و تابستان به منزله جسم و اعضاى پیکر اوست و بهار جان و روان او ، در ماه اول این فصل شب و روز هواى خوش پیدا می کند.
بر اساس گاه شماری رومی ماه آذار تقریبا مصادف با فروردین ماه شمسی است که سی و یک روز دارد. امام رضا (ع) برای این ماه که از بیست و سوم اسفند تا بیست و سوم فروردین را شامل می شود توصیه های بهذاشتی و تغذیه ای مهمی داشته و بایدها و نبایدهای مخصوص این ماه را متذکر شده اند.
امام رضا علیه السلام در رساله ذهبیه فصل بهار را اینگونه توصیف می فرماید : اما فصل الربیع فانه روح الزمان و اوله اذار و عدد ایامه ثلثون یوما و فیه یطیب اللیل و النهار و تلین الارض و یذهب سلطان البلغم و یهیج الدم و یستعمل فیه من الغذاء اللطیف و اللحوم و البیض النیمبرشت و یشرب الشراب بعد تعدیله بالماء و یتقی فیه اکل البصل و الثوم و الحامض و یحمد فیه شرب المسهل و یستعمل فیه الفصد و الحجامه.؛ فصل بهار روح زمانها است و اول آن ماه (آزار) است و شماره روزهایش سى و یک روز است در این ماه شب و روز پاکیزه است زمین نرم مىشود استیلاى بلغم از بین میرود و خون به هیجان مىآید، در این ماه غذاهائى که خورده مىشود باید سبک و لطیف باشد، غالبا خوراک در این ماه از گوشت و تخم مرغ نیم برشت نباید عارى باشد و شربتى که وصفش خواهد آمد بعد از تعدیلش بوسیله آب نوشیده مىشود. از خوردن سیر و پیاز و ترشى تا اندازه در این ماه باید پرهیز کرد. نوشیدن مسهل و استعمال فصد و حجامت در این ماه پسندیده است.(۱)
طب و بهداشت صحیح و کامل آنست که گردش زمان و تأثیر هواهاى مختلف فصول را در بدن منظور داشته باشد و به مقتضاى آن ها تعیین وظیفه کند؛ زیرا تأثیر فصل ها فقط در مزاج درختان و سبزه ها نیست بلکه بدن آدمى نیز تحت تأثیر و تربیت آنها است. همان فعل و انفعالاتى که در مزاج نباتات پدید مىآید در مزاج انسان نیز پیدا مى شود.
اگر چهار فصل را عبارت از یک موجود زنده فرض کنیم پائیز و زمستان و تابستان به منزله جسم و اعضاى پیکر اوست و بهار جان و روان او، در ماه اول این فصل شب و روز هواى خوش پیدا می کند و زمین نرم و آماده پرورش اطفال گیاه می گردد. بدن ما نیز نرم و بانشاط و مهیاى ترمیم و تقویت است.
بلغم (یکى از اخلاط چهارگانه) که بر اثر کم شدن عمل تعریق و نیافتن حرارت کافى از خورشید زیاد مى شود در بهار که مسامات بدن باز می گردد و تنفس بیشتر از هواى پاک جبران کمبودى عمل تعریق می نماید قهرا استیلاى آن رو به کاهش می گذارد و چون بلغم که موجب فرسودگى عروق و سلولهاى قرمز خون بود کاسته شد سلولها به تکثیر نسل پرداخته خون بجنبش و هیجان مى آید.(۲)
توصیه کلی امام رضا (ع) برای فصل بهار رعایت اعتدال و مصرف غذاهای معتدل است. آن حضرت به مأمون توصیه می فرماید که در تابستان غذای خنک تناول کند، و در زمستان غذای گرم، و در دو فصل دیگر غذاهای معتدل به اندازه توان (جسمی ) و اشتهایی که داری
همانطور که در بالا ذکر شد یکی از توصیه های امام رضا (ع) برای این ماه خوردن گوشت است اما از افراط در این کار باید پرهیز کرد. امام رضا (ع) ضمن توصیه به رعایت میانه روی در مصرف مواد غذایی می فرمایند: کسانی که در مصرف گوشـــت گاو و شکار زیاده روی می کنند به اختلال مشاعـر و بهت زدگی دچار شده و این اشخاص به مرض فراموشــی و کند ذهــنی مبــتلا می شوند.
همچنین یکی از نبایدهای این ماه دوری از خوردن سیر و پیاز و ترشیجات است. امام رضا (ع) می فرماید: توصیـه می کنم که از زیاده روی در خوردن پیاز خودداری کنید زیرا پیاز زیاد رنگ نشاط و شادی را از چهره می برد و سایه ای غم انگیز به سیما فرو می اندازد.
امام رضا(ع) توصیه می کنند که سردی ها را در فصل گرم و گرمی ها را در فصل سرد مصرف کرده و در فصل معتدل بهار و پاییز از غذای معتدل استفاده کنید. بنابراین نباید در فصل بهار و پاییز غذاهای خیلی گرم و خیلی سرد را مصرف کرد.
یکی از توصیه های امام رضا (ع) برای این ماه حجامت است. آن حضرت فصل بهار را بهترین زمان برای انجام عمل حجامت دانسته و می فرماید: در این فصل خون به هیجان در می آید. لذا از قصد و حجامت در این فصل استفاده کن. (۳)
امام همچنین می فرماید: پس از حجامت و فصد ، از خوردن غذاهاى نمکدار تا مدت ۳ ساعت بپرهیزید، چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست که انسان به بیمارى جرب دچار شود. و نیز می فرماید: إن یکن فی شیء شفاء ففی شرطه الحجّام ٲو فی شربت العسل؛ اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد پس در تیغ حجّام یا در شربت عسل است .(۴)
پی نوشتها:
۱٫ طب الرضا- طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام، ص ۵۱-۵۲
۲٫ طب الرضا علیه السلام / ترجمه امیر صادقى ص : ۱۱۷و۱۱۸٫
۳٫ بحار الأنوار، ج ۵۹، ص ۳۱۲
۴٫ وسائل الشیعه / ج ۱۷ / ص ۵۴۱
باید و نبایدهای امام رضا ( ع ) در باره فصل بهار
