محافظت از غضروفها با این مواد غذایی
اسکلت ما به ارکستری بزرگ می‌ماند؛ دستگاهی پیچیده و در عین حال با نظم و هماهنگی مثال‌زدنی. اسکلت ما از ۲۰۶ قطعه استخوان مفصل‌دار تشکیل شده که با هزاران رباط، تاندون، عضله و غضروف حمایت میشود.غضروفها فضای بین استخوان‌ها را پوشانده‌اند و مانند کمک‌فنر خودرو باعث حرکت درست استخوان‌ها و مانع از ساییدگی آنها میشود. متاسفانه این غضروفها در اثر افزایش سن، بی‌تحرکی یا ورزش‌های سنگین و… دچار آسیب میشود و مشکلاتی به بار می‌آورد تا حدی که امروز بین جوان‌ها و سالمندان، افرادی را می‌بینیم که از درد مفاصل، بخصوص زانوها، شکایت دارند و دنبال درمان‌هایی مانند تزریق ژل هستند. متخصصان، پیشگیری از ساییدگی این بخش آسیب‌پذیر را بهتر از درمان می‌دانند. در این میان تغذیه درست در حفظ سلامت غضروفها نقش بسیار مهمی دارد.
عوامل موثر در تخریب غضروفها
شایع‌ترین عامل این مشکل به شیوه زندگی ما مربوط است. تغذیه، وزن مناسب و میزان فعالیت‌های بدنی نقش مهمی در سلامت غضروفها دارد. کم‌تحرکی باعث آسیب غضروفها میشود، زیرا یکی از عواملی که غضروفها و به‌طور کلی مفاصل را قوی نگه می‌دارد عضلات قوی است. این عضلات با ورزش‌های مناسبی مانند پیاده‌روی، شنا و… تقویت میشود. بی‌تحرکی باعث ضعف عضلات اطراف مفصل میشود و غضروفها را آسیب‌پذیرتر می‌کند.بعضی ورزش‌ها نیز ممکن است باعث آسیب غضروفها شود. در دهه‌های گذشته نوع رژیم غذایی افراد به سمت مصرف بیشتر اسیدهای چرب ترانس و فست‌فودها رفته است. به جرأت می‌توان گفت اضافه‌وزن و چاقی ناشی از مصرف این مواد غذایی، یکی از عوامل مهم آسیب به غضروفها ست که یکی از شایع‌ترین آنها استئوآرتریت یا همان آرتروز است.در اینجا نگاهی داریم به مهم ترین مواد غذایی محافظ غضروفها.
پاچه، آب قلم و پای مرغ
شایع است آب قلم، پاچه یا پای مرغ غضروف‌ساز است، اما این باورها نادرست بوده و این مواد غضروف را ترمیم نمی‌کند. پاچه حاوی ژلاتین است، اما پروتئین آن جزو پروتئین‌های قوی محسوب نمی‌شود؛ حتی پروتئین آن از پروتئین موجود در مرغ و ماهی نیز کمتر است. اما در عوض حاوی اسیدهای چرب اشباع و اسیداوریک است که بخصوص در سن بالا مشکل‌زاست. درست است که غضروف حاوی کندرویتین است، به همین دلیل غضروف گاو تا حدی ممکن است مفید باشد، اما در واقع هیچ یافته علمی درباره غضروف‌ساز بودن پاچه، قلم و پای مرغ وجود ندارد. البته اگر فردی اسیداوریک، اضافه وزن و چربی بالایی ندارد، می‌تواند ماهی یک بار پاچه مصرف کند.
ژلاتین
ژلاتین نیز حاوی پروتئین ضعیفی است. درست است بین مردم رایج شده مصرف ژله برای غضروفها مفید است، اما در منابع علمی شواهدی دال بر تاثیر آنچنانی ژلاتین بر غضروفها وجود ندارد. البته منظور رد خواص ژلاتین نیست و مصرف آن بخصوص به بچه‌ها توصیه میشود. اما این باور که برای تقویت مفاصل و محافظت از غضروفها باید هر روز ژله مصرف شود پایه علمی ندارد.
بامیه
بامیه سرشار از ویتامین C،A و مواد معدنی مختلفی مانند کلسیم، پتاسیم و… است. این میوه خواص آنتی‌اکسیدانی دارد که با اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد مقابله می‌کند. بامیه حالت قلیایی بدن را بالا می‌برد و خواص ضدالتهابی دارد؛ در نتیجه برای حفاظت از غضروفها و کاهش التهاب مفاصل موثر است و مصرف آن توصیه میشود.
بروکلی
بروکلی یکی از شاهکارهای غذایی است که برای مقابله با آرتروز مفید است. در بررسی‌های علمی مشخص شده بروکلی به دلیل دارابودن ترکیبات گوگردی مانند سولفورفان‌ها مانع از ساییدگی غضروفها میشود. از این گذشته، این سبزی پرخاصیت از ترشح مواد التهاب‌زا پیشگیری می‌کند. بروکلی منبع خوب اسید فولیک است و تمام ترکیبات آن جزو ترکیبات حفاظت‌کننده غضروفها است. به‌طور کلی خانواده کلم‌ها حاوی کلسیم است و برای سلامت مفاصل توصیه میشود.
سویا
سویا ترکیبات مفیدی برای سلامت غضروفها دارد. سویا به دلیل دارا بودن فیتواستروژن‌ها، نقش آنتی‌اکسیدانی دارد و یکی از محافظ‌های خوب غضروفها و مفاصل است. توصیه میشود ســــویا و مشتقات آن مانند توفو (پنیر سویا)، شیر سویا یا آجیل سویا (صد گرم) به‌طور روزانه مصرف شود. البته بهتر است حواس‌تان به نمک زیاد موجود در آجیل سویا یا همان سویاهای بوداده باشد و از انواع کم‌نمک آن استفاده کنید.
میگو
یکی دیگر از اسید آمینه‌های مورد نیاز غضروفها گلوکزامین است. این اسید آمینه منابع غذایی متنوعی ندارد. میگو جزو غذاهای دارای این اسید آمینه است، اما به دلیل داشتن کلسترول بالا مصرف زیاد آن به افرادی که دارای سابقه ژنتیکی و خانوادگی فشار خون و چربی خون بالا هستند توصیه نمی‌شود.
حبوبات
حبوبات حاوی پروتئین، کلسیم، فولات، آهن، ویتامین‌های گروه B و اسید آمینه‌های ضروری هستند. در بین این مواد غذایی، لوبیاها شامل لوبیا قرمز و سفید اثر فوق‌العاده‌ای داشته و در حفظ سلامت مفاصل و غضروفها موثرند.
ویتامین C
برای تقویت و ترمیم مشکلات غضروفها، نیاز زیادی به ویتامین C وجود دارد. این ویتامین نقش مهمی در تشکیل کلاژن و پروتئوگلیکان یا ترکیبات اصلی غضروفها دارد. نیاز ویتامین C روزانه ۷۰ یا ۸۰ میلی‌گرم است، اما اگر می‌خواهیم این ویتامین نقش موثرتری در سلامت غضروفها داشته باشد، باید این میزان را سه برابر کرد؛ یعنی روزانه حدود ۲۰۰ میلی‌گرم. رادیکال‌های آزاد نقش مهمی در تخریب غضروفها دارند و خواص آنتی‌اکسیدانی این ویتامین مانع از آسیب‌های آنها میشود. می‌توان از توت‌فرنگی، انواع فلفل‌ها، مرکبات، کیوی، سبزیجات برگ سبز، گوجه‌فرنگی، گل‌کلم و آناناس به عنوان منابع غذایی خوب ویتامین C نام برد.
آنتی‌اکسیدان بتاکاروتن
بتاکاروتن در بیشتر میوه‌ها و سبزیجات زرد ، نارنجی و قرمزرنگ مانند زردآلو، انبه، کدو حلوایی، هویج، کاهو، انار و… وجود دارد. برای این که این آنتی‌اکسیدان بتواند سلامت غضروفها را ارتقا دهد و التهاب آنها را از بین ببرد باید از حد معمول بیشتر مصرف شود.در واقع باید جذب این آنتی‌اکسیدان را به روزانه ۲۵۰۰ واحد بین‌المللی افزایش دهیم.
ویتامین D
متاسفانه کمبود ویتامین D بین مردم ما شایع است، زیرا منبع خوب ویتامین D آفتاب است و در شهرهای بزرگی مانند تهران به دلیل آلودگی هوا، آپارتمان‌نشینی و… به اندازه کافی جذب نمی‌شود. از منابع غذایی ویتامین D می‌تــــوان به انواع ماهی‌ها، بخصوص سالمون، لبنیات و تخم‌مرغ اشاره کرد؛ اما باز نور خورشید بهترین منبع آن است. کمبود این ویتامین باعث میشود غضروفها نیز دچار مشکل شود و توانایی‌ها و خاصیت‌های خود را از دست بدهد.
چربی‌های خوب
اسیدهای چرب امگا۳ نقش ضدالتهابی خوبی دارد و محافظ غضروفها محسوب میشود. این اسیدهای چرب بیشتر در روغن زیتون، ماهی، گردو، سویا، روغن کانولا و روغن بذر کتان وجود دارد. مشکلی که وجود دارد مصرف زیاد امگا ۶ است. هر اندازه که امگا۳ها نقش ضدالتهابی دارد، مصرف زیاد امگا۶ها باعث التهاب میشود. این مواد در اسیدهای چرب اشباع‌شده و ترانس مانند گوشت قرمز، لبنیات پرچرب، تخم‌مرغ و بیشتر در روغن‌هایی که در تهیه بیسکوئیت‌ها، کراکرها و… استفاده می‌شـود به میزان قابل‌توجهی وجود دارد و روغن آن جزو اسیدهای چرب ترانس است و سلامت کل بدن و غضروفها را به خطر می‌اندازد.
مواد غذایی حاوی سلنیوم
سلنیوم برای حفظ سلامت مفاصل بسیار موثر است. ماهی‌ها و آجیل‌ها منابع خوب سلنیوم و منیزیم هستند. مصرف روزانه و متعادل بادام، پسته، فندق، گردو و… هم برای بیماری‌های قلبی و مفاصل بسیار موثر است. به عقیده بعضی متخصصان سلنیوم و آجیل‌ها حتی به غضروف‌سازی هم کمک می‌کند.
پرهیز از خوراکی‌های اشباعی
مصرف خوراکی‌های حاوی اسیدهای چرب اشباع مانند گوشت قرمز و لبنیات پرچرب را کاهش دهید و تا جایی که امکان دارد دور اسیدهای چرب ترانس مانند انواع شیرینی، غذاهای سرخ‌کرده و فست فودها را خط قرمز بکشید. برای سلامت بدن و غضروف‌هایتان باید مصرف نمک و شکر را کاهش دهید و سیگار را ترک کنید. آبمیوه‌های صنعتی نیز به سلامت غضروف‌هایتان آسیب می‌زند.
این روزها کمر درد بیشتر در جامعه شایع شده، دلیل آن چیست؟
شیوع کمردرد به این علت است که افراد به دنبال این نیستند که ورزش کنند، برای حفظ عضلات اطراف ستون فقرات، (عضلاتی هستند که باعث تحرک ستون فقرات در جهات مختلف جلو، عقب، طرفین و… می‌شوند)، این عضلات را باید تقویت کرد. ورزش‌هایی که معمولاً این عضلات را تقویت می‌کند، شنا، راهپیمایی در سطح صاف و دوچرخه ثابت هستند. این ورزش‌ها کمک می‌کنند عضلات بازسازی شده و قوی بمانند. در نتیجه تحرک زیاد، بار و فشاری که روی کمر می‌آید، دردی ایجاد نمی‌کند.
چه گروه‌هایی به لحاظ شغلی و سنی بیشتر دچار کمردرد می‌شوند؟
معمولاً کمردرد را در دهه‌های اول و دوم زندگی کمتر مشاهده می‌کنیم، برای این که بچه‌ها در دهه اول و دوم زندگی روپا هستند و دائم فعالیت ورزشی می‌کنند. این باعث میشود عضلات خوب ساخته شود، کسانی که در دهه‌های اول و دوم زندگی درد کمر دارند باید متوجه باشند که وجود نقایص تشکیلاتی استخوان‌های کمر و لغزندگی مهره‌ها روی هم موجب این کمر درد شده است. بنابراین توصیه می‌کنم جوان‌هایی که در دهه اول و دوم زندگی از کمردرد شکایت دارند بهتر است قبل از این‌که بخواهند هزینه‌های زیادی کنند، یک عکس دینامیک ساده در حال خم شدن به جلو و به عقب بگیرند تا ببینند این مهره‌ها روی همدیگر لغزندگی دارد یا نه. دردهه‌های بالاتر معمولاً مشکلات دیسکی زیاد اتفاق می‌افتد، به این معنی که ممکن است هنگام جا به جا کردن یک جسم سنگین در اثر فشار زیادی که به ستون فقرات وارد می‌آید یکی از دیسک‌ها پاره شود و یک تکه از آن داخل کانال برود و باعث ایجاد دردکمر شود.
وقتی این درد ایجاد شود اگر زیر ریشه عصب رفته باشد، درد کمر همراه با دردی میشود که از ناحیه سرین پشت، ران، پشت ساق و روی پا و بغل و… است، بسته به این دارد کدام ریشه عصب تحت فشار قرار گرفته که به این درد، درد سیاتیک می‌گویند . اگر درد سیاتیکی ایجاد شد باید بیمار بررسی شود، که اولین مرحله معاینه به‌وسیله پزشک است تا تشخیص دهد که ضایعات دیگر مانند ضایعات عروقی و… باعث بروز این دردها نشده باشد. پزشک وقتی معاینه را انجام داد و مطمئن شد که علائم، علائم سیاتیکی است، بیمار به چند روز استراحت نیاز دارد. استراحت هم باید طوری باشد که فرد فعالیت فیزیکی نداشته و بیشتر در رختخواب باشد، همین رختخواب‌های معمولی برای استراحت کافی است،
اگر با داروهای ضد درد بهتر نشد، آن وقت دیسک باید بررسی شود درآن صورت ام.آر.آی یا سی تی اسکن‌های مخصوص انجام می‌دهند تا محل در رفتگی و وسعت دیسک را روشن کند. کسانی که مشکل دیسک کمر دارند، به هیچ عنوان نباید روی تردمیل بروند، چون وقتی روی تردمیل بروند، دیسک را می‌کوبد و مشکل آنها را تشدید می‌کند. حتی آنها از وزنه هم نباید استفاده کنند، تنها می‌توانند به‌صورت خوابیده روی میز بدنسازی از وزنه‌هایی مثل هالتر برای تقویت عضلات بالاتنه استفاده کنند.امامسأله‌ای که می‌ماند، این است، سن افراد در دهه‌های شش و هفت زندگی مقدمه‌ای برای شروع آرتروز است، آرتروز صدمات تحلیل رونده‌ای است که به دیسک وارد شده و عکس‌العمل‌های استخوانی مهره بالایی و پایینی رشد استخوانی و دیسکی به‌وجود می‌آورند که باز خود این می‌تواند به داخل کانال فشار بیاورد.اگر در چند سطح باشد ممکن است کانال را تنگ کند، این تنگی کانال در دهه‌های بالا مشکلاتی به‌وجود می‌آورد. در آن صورت است تنگی کانال را باید جراحی کرد.
آیا اشخاصی که تنگی کانال نخاعی درستون مهره کمری دارند حتماً باید جراحی شوند یا روش‌هایی وجود دارد که بدون نیاز به جراحی درمان شود؟
بدون شک درمان‌های دارویی وجود دارد، درمان‌هایی که بیماری پیشرفت نکند، ورزش‌هایی مثل شنا که قبلاً اشاره شد ممانعتی ندارد، بیمار اگر شنا کند و عضلات کمر خود را تقویت کند از فرسایشی که روی دیسک‌ها در اثر راه رفتن طولانی ممکن است به‌وجود آید، جلوگیری می‌کند.از سوی دیگر،آنهایی که تنگی کانال نخاعی درستون مهره کمری دارند، نباید کوهنوردی کنند. اگر کوهنوردی هم می‌کنند، زمان بالا رفتن مشکلی ندارد ولی هنگامی که می‌خواهند پائین بیایند باید با بالابر‌هایی که وجود دارد پایین بیایند، تأکید می‌کنم، اگر بالابر نباشد می‌توانند به همان مدت زمانی که از کوه بالا رفته اند پایین بیایند. به عبارتی یواش آرام آرام بیایند تا فشار به کمرشان نیاید.
بیماری که کمردرد دارد برای تشخیص آن باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند یا ارتوپد؟
اصولاً عمل جراحی دیسک کمر در اختیار جراحان مغز و اعصاب است، ولی در بعضی از کشورهای مترقی جراحان استخوان یا جراحان ارتوپد دیسک را هم جراحی می‌کنند. به‌همین دلیل اگر دقت کرده باشید همکاران ما که جراح مغز و اعصاب هستند در تابلوی آنها می‌نویسند «جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات» این بخشی از تخصص شان است، ولی همکاران ارتوپد هم این توانایی را دارند که این عمل را انجام دهند. در مواردی هم که مشکوک می‌شوند که مریض ممکن است لغزندگی داشته باشد باید در حین عمل جراحی تصمیم گرفت که مهره‌ها را جوش بدهند یا نه، در آن صورت بهتر است این تیم آماده باشد.
تنگی کانال نخاعی درستون مهره کمری چه زمانی باید جراحی شود؟
اگر علائم عصبی پیش رونده در پاها پیدا شود بخصوص ضعف عضلات پا. حال اگر شست پا ضعیف شده باشد اشکالی ندارد، ما می‌گوییم آنهایی که تنگی کانال درستون مهره کمری دارند منتظرند ببینند چه بلایی سرشان می‌آید. به محض این که نقص حرکتی در اندام‌های پایین پایشان پیدا شود باید جراحی شوند.
دررفتگی دیسک کمر چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
کمر پنج مهره دارد، مهره‌های یک تا پنج و بعد دنبالچه است که به آن خاجی می‌گویند. دیسک‌های یک و دو یعنی مهره یک و دو، صفحه غضروفی هستند که قابل ارتجاع و تغییر بوده و محتوای آنها جابه‌جا میشود. این دیسک‌ها به صورت عدسی بین دو مهره قرار گرفته‌اند و ارتفاع خاصی دارند. در اندازه‌های بالا شانس این که در بروند خیلی کم است، بیشتر دررفتگی‌ها در مهره‌های پایین، بین مهره چهار و پنج و یک قرار می‌گیرد.
چه عاملی باعث دررفتگی دیسک کمر میشود؟
سن که بالا می‌رود، دیسک هم مثل نقاط دیگر بدن تغییرات تحلیل رونده «مسن شدن» پیدا می‌کند که به آن «دژنر تیو» می‌گویند. دیسکی که دژنره میشود ممکن است در اثر فشار یک چیز سنگین، خم و راست زیاد یا تصادف ناگهانی پاره شود، این پارگی، ممکن است به طرف پشت شکم در برود و یک درد نامشخص بوجود آورد که به مرور زمان خوب میشود. وقتی دیسک پاره میشود آن موقع مهم است که به کانال مهره بیاید، حال اگر «تکه» بزرگی در برود ممکن است تمام رشته‌های عصبی (شاخه‌های دم اسبی) و هرچه عصب آنجا هست تحت فشار قرار بگیرند. درنتیجه دو پا ممکن است حالت فلج پیدا کند و یا ممکن است اختلال، مثانه مریض را از نظر کنترل به هم بزند، چون آنها هم به‌وسیله همین عصب‌ها کنترل میشود ولی این خیلی نادر است. اگر چنین اتفاقی بیفتد باید در اسرع وقت این دیسک را درآورد و فشار را از روی آن برداشت.
دیسک کمر چه روش‌های درمانی دارد؟
در وهله اول، کلینیکی است. پزشک، مریض را معاینه می‌کند اگر بیمار نقص عصبی نداشته باشد و حرکات پا، حس و رفلکس خوب باشد عجله ای در انجام عمل جراحی نیست، می‌توان مریض را استراحت داد. وقتی که دیسک درمی‌رود و یک تکه آن به کانال می‌رود، نسوج نرمی که اطراف آن کیسه نخاعی هستند ملتهب شده و فشار ایجاد می‌کنند. در این زمان از داروهایی مثل «ژلوفن» استفاده میشود که هم خاصیت ضددرد و هم ضد التهابی دارد، بعد اگر درد از بین رفت باید مریض ازطریق فیزیوتراپی بازسازی شود که بهترین آن ورزش شناست، البته کارهایی که فیزیوتراپ‌ها می‌کنند برای این است که بهبودی سریع‌تر انجام شود.