از بیماری های بیضه چه می دانید؟
هرعضوی از بدن انسان ممکن است دچار اختلالات ساختاری یا بیماری شود. بیماریهای بیضه نیز فراوان است. در این مطلب به چند نوع شایع و در عین حال خطرناک اشاره میکنیم که درمان آنها باید اورژانسی و خیلی سریع باشد؛ زیرا ذرهای غفلت ممکن است باعث از بین رفتن بیضه بیمار شود.
نزولنکردن بیضه
بیضه عضوی است که وظیفه مهمی چون ساختن هورمونهای مردانه را به عهده دارد. این عضو به دلیل ساختارش به دمای زیاد و حتی دمای بدن یعنی ۳۷ درجه حساس است و اگر به مدت طولانی در این دما یا بالاتر قرار گیرد به بافت آن صدمه جدی وارد میشود و شاید برای همیشه کارایی خود را از دست بدهد. به همین دلیل در کیسهای به نام کیسه بیضه قرار گرفته تا دمای آن تنظیم شود.
بیضه جنین انسان درون محفظه شکمی قرار دارد. مجرایی هم وجود دارد که بتدریج بیضهها وارد آن مجرا میشوند و از محیط شکمی فاصله میگیرند. پس وقتی نوزاد پسر متولد میشود، انتظار داریم هنگام معاینه بیضهها درون کیسه قرار داشته باشند؛ در حالی که گاهی این اتفاق نمیافتد، یعنی یکی یا هر دو بیضه درون شکم باقیماندهاند. شیوع بیضه نزولنکرده در نوزادن نارس بیشتر است.
این موضوع از دو نظر برای ما اهمیت دارد. همانطور که اشاره کردیم دمای زیاد باعث از بین رفتن بیضهها میشود. پس تا ۱۲ ماهگی منتظر پایین آمدن بیضهها میمانیم. اگر این اتفاق نیفتاد حتما باید با کمک جراحی آنها را از حفره شکمی پایین آورد و در کیسه بیضه قرار دارد. اگر عدم نزول بیضه دوطرفه باشد و درمانی هم انجام نشود، نوزاد پسر درآینده مبتلا به اختلالات جنسی و ناباروری خواهد شد.
موضوع بسیار مهم دیگر شیوع سرطان در بیضههای نزول نکرده است. در چنین بیمارانی شیوع ابتلا به سرطان ۳۰ برابر افراد عادی است. حتی بعد از جراحی و پایین آوردن بیضهها هم خطر ابتلا به سرطان بیضه در این کودکان (در آینده) بیشتر از جمعیت مردانی است که چنین مشکلی هنگام تولد نداشتند. پس این بیماران را حتما باید سالانه پزشک متخصص معاینه کند.
سرطان بیضه
این نوع سرطان برخلاف دیگر سرطانها که بیشتر در سنین بالا اتفاق میافتد، در سنین جوانی شایع است (در دهه سوم زندگی). متاسفانه سیر پیشرفت سرطان بیضه خیلی سریع است، یعنی ممکن است توده طی ده روز به دو برابر برسد. اولین علامت سرطان بیضه وجود تودهای در بیضه است. این توده ممکن است به اندازه یک نخود باشد (هر نوع توده در داخل بیضه سرطان است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود). به همین دلیل بهتر است مردها چگونگی معاینه بیضه را آموزش ببینند. البته محل بیماری طوری است که ممکن است بیماران زود به پزشک مراجعه نکنند. مراجعه دیرهنگام باعث پیشرفت بیماری میشود و مراحل درمانی هم دشوارتر خواهد بود.درمان سرطان بیضه خارجکردن کل بیضه است و اگر سرطان دوطرفه باشد بیمار ناتوانی جنسی پیدا خواهد کرد. بیماران شیمیدرمانی هم میشوند که درمان بسیار خوبی برای سرطان بیضه محسوب میشود. شیمیدرمانی ممکن است به بیضه سالم و غیربیمار آسیب برساند و باعث عقیمی بیمار برای همیشه شود. به همین دلیل قبل از شروع شیمیدرمانی توصیه میشود بیماران اسپرم خود را در آزمایشگاه ذخیره کنند تا در آینده بتوانند با لقاح مصنوعی صاحب فرزند شوند.
پیچش بیضه
پیچش بیضه بیماری خطرناکی است که باید خیلی زود درمان شود. درمان اورژانسی است و مدت طلایی شش ساعت است که تاخیر در درمان باعث از بین رفتن بیضه خواهد شد. بیماری در نوجوانان بیشتر دیده میشود (۱۴ تا ۲۰ سالگی). شاخصترین علامت پیچش بیضه وجود درد شدید و ناگهانی در کیسه بیضه است.علت بیماری این است که فرد دارای اشکالات آناتومیکی در طناب بیضه است که به دلایلی خاص، طناب بیضه دچار پیچش میشود. پیچش باعث میشود عروق تحت فشار قرار بگیرد و جریان خون بیضه قطع شود. فقدان خونرسانی به قطع اکسیژنرسانی به بافت و مرگ سلولهای بیضه منجر خواهد شد. با جراحی پیچش برطرف میشود و بیضه را به پوست کیسه متصل میکنند تا این اتفاق دیگر تکرار نشود.
عفونت بیضه
این بیماری نیز در دهه سوم و چهارم زندگی بیشتر رخ میدهد. علامت بیماری هم به صورت بزرگی بیضه، تورم و قرمزی است. پوست بیضه ملتهب و بسیار دردناک است. عفونت بیضه بیماری خطرناکی است. تاخیر در درمان باعث شکلگیری آبسه در بیضه میشود و درمان در این مرحله خارج کردن بیضه است. شایعترین علت عفونت بیضه بیماریهای آمیزشی است. افرادی که روابط خارج از عرف دارند بیشتر به عفونت بیضه مبتلا میشوند. عفونت ناشی از وجود باکتریهایی مانند سوزاک و کلامیدیا است.
ضربهخوردگی بیضه
ضربات به بیضه باید جدی گرفته شود. انجام ورزشهایی مانند فوتبال، کاراته و همه مواردی که احتمال ضربه به بیضه در آنها زیاد است، ممکن است به بیضه آسیب برساند. ضربات به بیضه علائمی مانند کبودی و تورم پدید میآورند که علت تجمع خون در کیسه است. این افراد باید به بخش اورژانس اورولوژی بیمارستانها مراجعه کنند تا بررسی از بیضه با معاینه و سونوگرافی انجام شود و اگر پارگی در آن دیده شد با جراحی ترمیم شود؛ ولی اگر فقط پارگی مویرگها مطرح باشد، میتوان با دستورات دارویی و مراقبتی هماتوم یا خونمردگی را درمان کرد.
آتروفی یا تحلیلرفتگی بیضه
این بیماری دلایل زیادی دارد. یکی از دلایل مهم آتروفی ابتلای کودک به بیماری اوریون است. بیماری اوریون ممکن است به بیضهها حمله کند و هر دو بیضه را از بین ببرد. به همین دلیل واکسیناسیون کودکان ضد این بیماری اهمیت فراوانی در آینده آنها دارد. یکی دیگر از مواردی که امروزه باعث از بین رفتن و آتروفی بیضهها میشود، مصرف داروهای آنابولیزان یا استروئیدی در ورزشکاران بدنساز است.
هورمونهای استروئیدی برخلاف تصور عموم عملکرد معکوسی روی بیضهها دارند و مصرف طولانیمدت آنها باعث تحلیل آنها خواهد شد. موارد زیادی از طلاق بین ورزشکاران دیده میشود که دلیل آن ناباروری است، بدون اینکه خودشان اطلاعی از موضوع داشته باشند. این افراد در معاینه بیضههایی تحلیلرفته دارند. این بیماری غیرقابلبرگشت است. متاسفانه ورزشکاران خودسرانه چنین داروهایی را تهیه کرده یا هورمونها را مربیانی بیتجربه تجویز میکنند که توجهی به عوارضش ندارند.
شایعترین بیماری مردان پس از بلوغ
واریکوسل یا واریسی شدن عروق بیضه شایعترین بیماری مردان پس از بلوغ است و ۱۰درصد مردان بالغ به آن مبتلا میشوند. نکته مهمتر آنکه این بیماری بهرغم آنکه گفته میشود شایعترین عامل ناباروری مردان است لزوما منجر به ناباروری نمیشود. سن شروع آن هم معمولا در زمان بلوغ یا بلافاصله پس از بلوغ است، ولی در سن کمتر یا سن بالا نیز ممکن است ایجاد شود.واریکوسل به دنبال گشادی سیاهرگهای بیضه رخ میدهد و در واقع نوعی تمایل سرشتی برای شل بودن جداره سیاهرگها در سراسر بدن است.
به بیان دیگر در افرادی که مبتلا به واریکوسل هستند، احتمال بروز واریس پا و هموروئید نیز بیشتر است.واریکوسل بیماریای است که بسته به شدت آن با درد، آتروفی (کوچک شدن سایز و نرم شدن قوام بیضه) و ناباروری همراه خواهد بود. درد ناشی از واریکوسل دردی است که با احساس سنگینی همراه است، که با فعالیت و ایستادن تشدید شده و با استراحت بهبود پیدا میکند. بهعلاوه شیوع این بیماری در ورید بیضه چپ بسیار بیشتر از بیضه راست است.
آیا ناباروری سرنوشت حتمی واریکوسلیهاست؟
جالب است بدانید که حدود یکششم مردان واریکوسل دارند و در مردانی که دچار ناباروری هستند، این رقم بالاتر است و به ۴۰ درصد میرسد. بی شک واریکوسل میتواند از شایعترین علل تولید کم اسپرم و کاهش کیفیت آن تلقی شود، اما همه واریکوسلها بر تولید اسپرم اثر نمیگذارند.وقتی خون در وریدهای بیضه به دنبال بروز واریکوسل تجمع یابد، درجه حرارت بیضه بالا میرود، در حالی که اسپرمها باید در درجه حرارت کمتری به فعالیتهای طبیعی ادامه دهند، براین اساس روند تولید اسپرمها دچار اختلال میشود. بعلاوه از آنجا که ترشحات هورمونی غدد فوق کلیوی مستقیما به بیضه منتقل میشود،
هرگونه اختلال در وریدهای بیضه چپ میتواند در فعالیت هورمونی غدد فوق کلیوی هم اشکال ایجاد کند.با این حال هیچ رابطه علمی ثابت شدهای مبنی بر ارتباط قطعی ناباروری و واریکوسل وجود ندارد. بهعلاوه ما از نظر اخلاقی قادر به تایید قطعی اثرات این بیماری بر ناباروری مردان،صرفا به دلیل وجود درصدی احتمال نیستیم، مگر آن که بررسیهای تخصصی روی اسپرمها (اسپرماتوگرافی) اختلالی در تولید اسپرم را تایید کند که در آن صورت فرد باید تحت جراحی واریکوسل قرار بگیرد.
شاید این بیماری بدون نشانه باشد
واریکوسل، اغلب علامتی ندارد. بندرت درد ایجاد میکند و ممکن است در طول روز به علت فعالیتهای جسمی بدتر شود ا ما با خوابیدن به پشت تخفیف پیدا میکند. در طول زمان ممکن است واریکوسل بزرگتر و چشمگیرتر شود. با این حال از آنجا که واریکوسل معمولا علامتی ندارد، اغلب هنگام ارزیابی ناباروری یا معاینه توسط خود فرد یا پزشک متخصص کشف میشود. بهترین توصیه در چنین شرایطی این است آقایانی که در بیضه هایشان احساس درد، تورم یا تغییرفرم میکنند باید حتما به یک اورولوژیست مراجعه کنند، چرا که برخی از این عارضهها ممکن است به درمان فوری نیاز داشته باشد.
چه وقت درمان ضروری میشود؟
درمان واریکوسل ممکن است ضروری نباشد، اما اگر نابارور هستید یا واریکوسل شما باعث درد یا تحلیلرفتگی بیضهها شده، ممکن است لازم باشد آن را ترمیم کنید. درمان با هدف بستن وریدهای آسیبدیده و هدایت جریان خون به وریدهای طبیعی انجام میگیرد.در صورتی که تحلیلرفتگی پیشرونده بیضه، درد یا نتایج غیرطبیعی در آزمایش اسپرم رخ دهد، ترمیم در دوره نوجوانی ممکن است ضرورت پیدا کند.واریکوسل،شدت و ضعف دارد، با توجه به اینکه میزان گشادی وریدها در چه حدی باشد. براساس میزان گشاد شدن وریدها، شخص داخل شکمش احساس فشار میکند و وریدها دیده میشود. در موارد پیشرفته، این بیماری میتواند منجر به تحلیل رفتن بیضهها شود.
آنچه مهم است اینکه واریکوسل در مواردی میتواند نشاندهنده تومورهای بیضه یا کلیه بخصوص در سمت راست باشد. در این صورت بیمار باید بسرعت تحت عمل جراحی قرار بگیرد. در واقع در کمتر از ۱۰ درصد موارد، واریکوسلهایی که بهطور ناگهانی، بخصوص در سمت راست ایجاد میشوند، میتوانند نشاندهنده تومورهای کلیه یا بیضه باشند. به هر حال آنچه مهم است این که مردان جوان، خود باید برای معاینه مراجعه کنند تا متوجه هرگونه حالت غیرعادی در بیضههایشان بشوند.
واریکوسل، همیشه نیاز به جراحی ندارد
از نظر بالینی روشهایی برای درمان واریکوسل وجود دارد که افراد براساس شرایط مختلف میتوانند از آنها استفاده کنند اما بخشی از این شرایط به مسائل فرهنگی شخص برمیگردد. این درست است که جراحی واریکوسل در شرایط معمولی، جراحی کوچکی است که زمان کوتاهی داشته، عوارض کم و دوره نقاهت کوتاهی نیز خواهد داشت اما به عنوان مثال در یک پسر بچه ۱۰ تا ۱۲ ساله، به جهت آنکه مشکلات روحی و روانی تازهای در او ایجاد نشود، میتوان درمان از طریق جراحی را به بزرگسالیاش موکول کرد تا مساله باروری یا ناباروریاش برای تعیین ضرورت جراحی، بررسی شود.البته اگر اختلال در حرکت اسپرم در شخص تایید شود، نیاز به عمل جراحی ضرورت مییابد، اما جراحی واریکوسل در شخصی که ازدواج کرده و بچه هم دارد، ضرورت ندارد. اگر شخص بچه ندارد، کنترل وضعیت اسپرمها، هر چند ماه یکبار توصیه میشود. فراموش نکنید که هرچه قدر واریکوسل شدیدتر باشد، پاسخ به درمان جراحیاش مطلوبتر است.
جراحی از دیروز تا امروز
ترمیم واریکوسل ممکن است با جراحی باز از طریق شکم، جراحی از طریق لاپاراسکوپی یا جراحی با میکروسرجری (جراحی میکروسکوپی) صورت بگیرد.شیوههای جراحی در گذشته مبتنی بر جراحی باز و ایجاد شکاف کوچکی در ناحیه طناب بیضه بوده که از طریق شکم صورت میگرفته و عوارض خاص خودش را داشته است. اما امروزه با استفاده از لاپاراسکوپی،اما بدون ایجاد شکاف بزرگ، خارج از حفره شکم، عمل واریکوسل صورت میگیرد.با این حال بهترین و کم عارضهترین شیوه جراحی این بیماری، عمل جراحی با میکروسرجری است که میتوان به طریق میکروسکوپی، وریدهای بیضه را بست واز ایجاد عوارضی چون جمع شدن آب در آنها جلوگیری کرد.