علت بزرگ شدن زبان کوچک چیست؟
تقریبا همه ما با علائم و حتی راهکارهای درمانی بسیاری از بیماری‌های شایع آشنا هستیم، اما کم نیستند بیماری‌های نه چندان شایعی که تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده‌اند و کمتر کسی اطلاعات کافی و درستی درباره آنها دارد؛ مثلا اوولیت یا تورم زبان کوچک که مشکلات زیادی برای بیمار ایجاد می‌کند و حتی می‌تواند خطرناک باشد.
زبان کوچک اندامی مخروطی شکل است که در حلق و در بخش نرم‌کام قرار دارد و از بافت‌های پیوندی و برخی غدد گوارشی مخروطی شکل به همراه بافت‌های عضلانی تشکیل شده است. وقتی صحبت از عملکرد زبانکوچک به میان می‌آید با نظرات متفاوتی روبه‌رو می‌شویم.
به عنوان مثال عده‌ای بر این باورند وظیفه زبان کوچک جلوگیری از ورود آب و مواد غذایی به داخل بینی است و درست مثل دریچه اپیگلوت برای نای عمل می‌کند. گروهی می‌گویند این اندام کوچک نقش مهمی در حرف زدن، آواز خواندن و عمل بلع دارد. همچنین مقدار قابل‌توجهی بزاق ترشح کرده و پشت گلو را نرم می‌کند. حتی به باور عده‌ای دیگر، واکنش استفراغ و بالا آوردن با لمس زبان کوچک هم ایجاد می‌شود بنابراین می‌تواند جایگزینی برای استفاده از داروهای تهوع‌آور باشد.
البته بسیاری از متخصصان با این نظریه‌ها موافق نیستند. زبان کوچک ضایعه‌ای است که کارایی زیادی ندارد و از حیوانات به انسان به ارث رسیده است. حتی برداشتن زبان کوچک مشکلی در تکلم و تلفظ واژگان و مصرف مواد غذایی ایجاد نمی‌کند، اما در صورتی که دچار مشکلاتی مثل التهاب و تورم شود می‌تواند سلامت افراد را به خطر بیندازد؛ بیماری نه چندان شایعی که در اصطلاح پزشکی اوولیت نام دارد.
علت تورم زبان کوچک
التهاب زبان کوچک معمولا به دلیل عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها و بویژه ویروس‌ها ایجاد می‌شود، اما در مواردی هم دلیل آن ناشناخته است. همچنین، مشکلات مادرزادی مثلا کمبود برخی فاکتورهای انعقادی و حساسیت به برخی غذاهای آلرژی زا هم ممکن است باعث التهاب زبان کوچک شود. در چنین شرایطی غشای مخاطی دور زبان کوچک متورم و اندازه زبان کوچک چهار تا پنج برابر اندازه طبیعی بزرگ خواهد شد و فرد احساس می‌کند یک جسم خارجی در انتهای حلقش وجود دارد، دچار تنگی‌نفس هم می‌شود؛ حالتی که ممکن است خفگی ایجاد کند. به عبارتی اگر التهاب اوولیت شدید شود و به حالت «آنژیو ادم» برسد و فرد را به منظور باز کردن راه هوایی موقت از راه گردن سریع به اورژانس نرسانند، بیمار به دلیل خفگی جان خود را از دست می‌دهد.
داروهای تزریقی پرخطر
گاهی اوقات حساسیت به یک داروی خاص می‌تواند باعث اوولیت شود. به گفته دکتر رنجبر بسیاری اوقات افراد به داروی تزریق شده واکنش نشان نمیدهند، بلکه ممکن است به ماده نگهدارنده آمپول حساسیت داشته باشند که می‌تواند از هر آمپول به آمپول دیگر متفاوت باشد. به همین دلیل ممکن است تورم زبان کوچک در تزریقهای قبلی یا بعدی بروز نکند؛ هر چند بعد از وقوع امکان تکرار آن وجود دارد.
خروپف را نادیده نگیرید
بد نیست بدانید خروپف کردن هم می‌تواند باعث التهاب زبان کوچک شود. این در حالی است که این مشکل در آقایان و افراد مسن بیشتر دیده شده و برخلاف باور عموم اصلا یک موضوع عادی نیست، چون افرادی که در خواب خرخر می‌کنند به تناوب دچار آپنه تنفسی (نوعی اختلال خواب که با بروز مشکلات تنفسی و به دنبال قطع کامل یا جزئی جریان هوا و انسداد مجرای هوا اتفاق می‌افتد و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد) می‌شوند.
بنابراین اگر هنگام خواب خروپف می‌کنید حتما باید به پزشک مراجعه کرده و به فکر درمان باشید، چون سلامت‌تان در خطر است. فراموش نکنید درمان خروپف به تشخیص بستگی دارد. در واقع معاینه پزشک معلوم خواهد کرد که خروپف به دلیل حساسیت، عفونت و تغییر شکل بینی است یا به دلیل اضافه وزن و چاقی زیاد، مشکل لوزه‌ها و… به همین دلیل هم درمان‌های متفاوتی از جمله کاهش وزن، مصرف دارو، استفاده از ماسک‌های مخصوص بینی و حتی جراحی به بیمار توصیه می‌شود.
از طرفی بزرگ شدن زبان کوچک به هر دلیلی که ایجاد شده باشد هم می‌تواند باعث ایجاد اختلالات خواب از جمله خروپف و وقفه تنفسی شود. به همین دلیل ممکن است فردی بدون سابقه خرخر کردن در خواب به پزشک مراجعه کند و از خروپف هنگام خواب شبانه کلافه باشد. در چنین وضعی تورم زبان کوچک باید مورد بررسی قرار بگیرد، چرا که با رفع این عارضه، مشکل خروپف بیمار حل می‌شود.
عوارض بزرگ شدن زبان کوچک
اگر بیماری شدید باشد، خفگی سلامت بیمار را تهدید می‌کند، اما گاهی اوقات تورم به حدی نیست که خطر مرگ به همراه داشته باشد، بلکه باعث می‌شود عوارضی همچون التهاب، عفونت‌های حلق، عفونت در لوزه‌ها و مشکلاتی در کام و آبسه در فرد بروز کند. حتی ممکن است اوولیت با وزن زیاد، کشیدن سیگار، خوابیدن به پشت و مصرف الکل ایجاد یا تشدید شود.
و اما درمان
اگر مشکل تورم زبان کوچک افزایش یابد و با رفع عامل ایجاد‌کننده مثلا درمان خروپف، مصرف دارو (آنتی‌بیوتیک و کورتون)، کاهش وزن و… بهبود پیدا نکند می‌توان با استفاده از جراحی این ضایعه را برداشت. البته اگر عمل فقط مربوط به خود زبان کوچک باشد جراحی بین ۲۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد، ولی در صورتی که به همراه عمل زبان کوچک، لوزه‌ها و کام نیز نیاز به عمل همزمان داشته باشند، جراحی سخت‌تر و طولانی‌تر خواهد بود. با این حساب به پزشکتان اطمینان کنید تا بهترین راهکار درمانی برایتان تجویز شود.
عملکردهای زبانکوچک:
زبانکوچک نقشی حیاتی در ایجاد سخن و عمل بلع دارد. همچنین مقدار قابل‌توجهی بزاق ترشح می‌کند که حاوی ترکیبات سروزی و مخاطی است، درنتیجه پشت گلوی شما را نرم می‌کند. بعضی خانواده‌ها ادعا می‌کنند که زبانکوچک به آنها برای تولید ارتعاشات صدا کمک می‌کند که اثری ضربه‌دار در خوانندگی است که با ایجاد ارتعاشات تولید می‌شود.
– تولید گفتار
کلیه صداهای گفتار زمانی تولید می‌شوند که پیکربندی دستگاه صوتی، جریان‌هوا را تغییر می‌دهد. بعنوان مثال، انتهای زبان می‌بایست برای تولید صداهایی مثل «ک» و «گ»، با نرم‌کام تماس پیدا کند. زبان‌های عربی، آلمانی، فرانسوی، عبری و همونگ بعضی از زبان‌هایی هستند که در آن حروف بیصدای زبانکوچک در آنها استفاده می‌شود. اینها صداهایی هستند که در پشت زبان ساخته می‌شوند.
– بلع
زبانکوچک و نرم‌کام برای جلوگیری از وارد شدن غذا به حفره بینی در طول عمل بلع، با هم همکاری می‌کنند. عضله بالابرنده پرده کامی (levator veli palatini) و عضله جمع‌کننده پرده کامی (tensor veli palatini)، عضلاتی هستند که کام و زبانکوچک را بالا بردن و صاف می‌کند، درنتیجه گذرگاه نازوفارنکس (مجرای بینی) را مسدود می‌کند. این مسئله باعث می‌شود موادغذایی و مایعات وارد حفره بینی نشود. در حین بلع، قسمت آویخته غضروف که زبانک نامیده می‌شود، دهانه حنجره را می‌پوشاند و درنتیجه از ورود غذا و مایعات به نای جلوگیری می‌کند.رفلکس عق زدن یا واکنش غریزی استفراغ و بالا آوردن را می‌توان با لمس زبانکوچک یا نرم‌کام ایجاد کرد. این رفلکس می تواند جایگزینی برای استفاده از داروهای تهوع‌آور باشد.
مشکلات مربوط به زبانکوچک:
ازآنجاکه زبانکوچک در ساخت گفتار درگیر است، مشکلاتی می‌تواند درصورت آسیب دیدن عملکرد زبانکوچک اتفاق بیفتد. در زیر به برخی از مشکلات پزشکی مربوط به زبانکوچک اشاره می‌کنیم.
– نارسایی حلقی-کامی
واژه «دریچه حلقی-کامی» به دریچه مجرای هوای بینی اطلاق می‌شود که شامل انقباض دیواره پشتی حفره دهان و بالا رفتن نرم‌کام می‌شود. وجود دریچه حلقی-کامی برای تولید حروف صامت که با فشار دهان ایجاد می‌شود، ضروری است. این مکانیزم بستن می‌تواند بخاطر نواقص آناتومیکی یا ساختاری مثل کوتاه بودن نرم‌کام، شکاف کام یا شکاف کام زیرمخاط می‌تواند شدیداً تحت‌تاثیر قرار گیرد. اگر زبانکوچک و نرم‌کام به درستی در مقابل پشت گلو بسته نشوند، هوای اضافی به حفره بینی فرار می‌کند و درنتیجه باعث تودماغی شدن صدا می‌شود. در چنین شرایطی، فرد قادر نخواهد بود بعضی از حروف صامت را به درستی ادا کند.
– نارسایی بینی
وقتی غذا را می‌بلعید، عضلات بالابرنده و جمع‌کننده پرده کامی زبانکوچک و نرم‌کام را بالا می‌کشانند تا نازوفارنکس را ببندند. این از ورود غذا به حفره بینی جلوگیری می‌کند. اگر این مکانیزم بستن عمل نکند، ممکن است غذا وارد حفره بینی شود. برگشت غذا از طریق بینی در افرادیکه نارسایی حلقی-کامی دارند، بیشتر اتفاق می‌افتد.
– عفونت زبانکوچک
التهاب زبانکوچک می‌تواند بخاطر عفونت‌های ناشی از باکتری، ویروس و امثال آن ایجاد شود. در این مشکل غشای مخاطی دور زبانکوچک متورم می‌شود که درمقابل می‌تواند باعث شود زبانکوچک به چهار تا پنج برابر اندازه طبیعی خود شود. این مشکل همچنین می‌تواند با لمس گلو یا زبان، حس خفگی ایجاد کند.
– خروپف
باور بر این است که جریان هوای غیرعادی بخاطر دراز شدن زبانکوچک می‌تواند موجب ارتعاش بافت‌های گلو شود، که درمقابل موجب بلند شدن صدای خروپف یا تنفس سنگین در طول خواب شود. همچنین وقتی عضلات گلو یا زبان ریلکس می‌شوند، مجرای هوا می‌تواند مسدود شود و نرم‌کام و زبان روی دیواره پشتی مجرای هوای بالایی می‌افتند. این می‌تواند باعث شود هوا وارد ریه‌ها نشود و درنتیجه موجب آپنه انسدادی خواب شود. آپنه انسدادی خواب یک اختلال خواب است که با قطع خواب بخاطر قطع کامل یا جزئی جریان هوا که به علت انسداد مجرای هواست، همراه است. این اتفاق می‌تواند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد.
در آخر باید بگوییم که عملکردهای زبانکوچک شامل تولید صداهای گلویی و بستن نازوفارنکس برای جلوگیری از وارد شدن غذا به حفره بینی موقع عمل بلغ می‌شود. اما، زبانکوچک در کنار نرم‌کام برای ایجاد عملکردهای فوق همکاری دارد. ازاینرو برداشتن زبانکوچک درصورت بروز عفونت توصیه نمی‌شود و فقط درمواردی توصیه می‌شود که افراد دچار مشکل خروپف بسیار بلند یا آپنه انسدادی خواب می‌شوند.